WwW.Dimilkî.Net - Pel 14 - Eril Dişil nasıl anlaşılır
Starê ziwandê bêwayêrî
WwW.Dimilkî.Net
Vatena Ewroy :   Eklenen yeni çalışma : Nazım Hikmet'in Masalların Masalı şiirinin Zazaca çevirisi. Ana Menu - Helbestî sayfasında.
GERRE MEKERÊ,
GAZINC MEKERÊ,
HAHO MEKERÊ,
KARÊ BIKERÊ !
______e-mail______
b.asinger@hotmail.com
Pel 14 - Eril Dişil nasıl anlaşılır
Ewro : 19/03/2024 , Sêşeme | Seat:
Editor: Bahrî Demîr
Bir kelimenin ERİL mi DİŞİL mi olduğunun nasıl anlaşılacağına dair tespitler
A    Ê    É     Π   Û    Y   harfleri ile biten tüm kelimeler Dişildir.
Dişil BALIŞNA Yastık
Dişil ÇÊNA Kız
Dişil GILA Saç örgüsü
Dişil KESA Kaplumbağa
Dişil KEYNA Kız
Dişil MANGA İnek
Dişil MÊŞNA Koyun
Dişil MÛRA Boncuk
Dişil RÊŞTA Kirmen, eğirmen
Dişil LA Irmak
Dişil SA Elma
Dişil RIHA Urfa vilayeti
Dişil DAHKA Konu, Mevzu
Dişil PAŞNA Topuk
Dişil AWÉ Su
Dişil BIZÉ Keçi
Dişil CINÊKÉ Kadın
Dişil ÇÊNEKÉ Kız
Dişil DARÉ Yaşayan ağaç
Dişil DEWÉ Köy
Dişil GAMÉ Adım
Dişil GIŞTÉ Parmak
Dişil KERGÉ Tavuk
Dişil KEYNEKÉ Kız
Dişil LINGÉ Ayak
Dişil ROJÉ Gün
Dişil SOLÉ Tuz
Dişil VEWRÉ Kar
Dişil VEYVÉ Gelin
Dişil BÛKILBÊ Yağmur gelini
Dişil ZIRÊ Gönen, kıvam (toprak için)
Dişil KEJÊ Kadın ismi seslenme biçimi
Dişil HENÊ Kadın ismi seslenme biçimi
Dişil AŞMÎ Ay (gök cismi)
Dişil CENÎ Kadın
Dişil GILÎ Üzüm tanesi, göz bebeği
Dişil KARDÎ Bıçak
Dişil LINCÎ Çamur
Dişil LÛLÎ Kaval
Dişil Koyun
Dişil MÎZÎ Çiş
Dişil SERSÎ Gölge
Dişil Taş
Dişil ŞILLÎ Yağış
Dişil TÎJÎ Güneş ışığı
Dişil VAŞTURÎ Orak
Dişil ALÛ Tükürük
Dişil BELLÛ Meşe palamudu
Dişil Kabak
Dişil Tilki
Dişil MERCÛ Mercimek
Dişil Kıl
Dişil Dut
Dişil VISTIRÛ Kaynana
Dişil BOY Koku
Dişil ÇAY Çay
Dişil HAY Haber
Dişil KAY Oyun
Dişil RAY Yol
Dişil SEY Gölge
Dişil VAY Su arkı
Dişil WAY Kız kardeş
Sessiz   bir harfle veya
E    I    O   harfleri ile biten tüm kelimeler Erildir.
Eril ASIN Demir
Eril BAN Ev (yapı)
Eril BER Kapı
Eril DEST El
Eril DÊS Duvar
Eril KÊBER Kapı
Eril LAJ Erkek çocuk
Eril MAST Yoğurt
Eril ROJ Güneş
Eril SIMER Saman
Eril VARAN Yağmur
Eril VAŞ Ot
Eril VELG Kurutulmuş yaprak
Eril VERG Kurt
Eril BRA(d) Kardeş
Eril CA(h) Yer
Eril GA(w) Öküz
Eril GUNA(h) Suç
Eril LA(k) İp, iplik
Eril VA(d) Rüzgar
Eril ZAMA(d) Güveyi, Damat
Eril GÎ(h) Dışkı
Eril PÎ(d) Baba
Eril DERZE Şelek
Eril DESTE Alet sapı
Eril ESTARE Yıldız
Eril GIRWE İş
Eril GIŞTANE Yüzük
Eril GOŞARE Küpe
Eril HEFTE Hafta
Eril KERGE Üzümün işlenme işi
Eril NAME İsim, ad
Eril TEWRE Çanta
Eril VEWRE Dokumacılık aleti
Eril VEYVE Düğün
Eril ARDI Kışlık yakacak şeylerin tümü
Eril DARI İlaç
Eril GEZI Süpürge
Eril KINCI Susam
Eril KOLI Odun
Eril MAZI Mazı
Eril RI Yüz
Eril SORNI Saçak
Eril TARI Karanlık
Eril TELI Diken
Eril DO Ayran
Eril KO(h) Dağ
Eril RO(d) Nehir
Eril HÎRO Hatmi çiçeği
Eril MEYARO Mideye iyi gelen acı bir bitki
Eril PAJDO Süzme ayran veya yoğurt
Eril SADO Süzme ayran
Eril RINDO Rende
Eril SERŞO Banyo
Eril SILLO Çöplük
Eril TEPŞO Keser
Eril VIRO Yıldırım
Açıklamalar:
Dişil isimlerin sonunda bulunan É harfi,  Ê ile karıştırılmamalıdır.  Bu iki harf farklı sesleri ifade eder.
Zaten Ê ile biten kelime hemen hemen yoktur. Sadece kadınlara seslenme sırasında isimlerinin sonuna gelir.
É,  çok kısa E,  yani I harfine yakın bir sesi göstermek için kullanılmıştır. Örneğin KERG-I yerine KERG-É
Kurala uymuyormuş gibi görünen İstisna kelimeler ve bunların açıklaması:
İSTİSNA veya kurala uymuyormuş gibi görünen kelimeler aşağıda
bahsi geçenlerle sınırlıdır. 
Bunların dışındaki tüm kelimeler kurala uyar.
I. Kelime sonu A görünmesine rağmen eril olanlar
1* BRA (kardeş)
CA (yer)
GA (öküz)
GUNA (suç)
LA (ip, iplik)
VA (rüzgar)
ZAMA (damat),
ZA (braza, wareza, xalza, dedza… nın ZA'sı)
Bu kelimelerde malum olduğu üzere son harf düşmesi olmuştur.
Buna rağmen erillik,dişilik formunu korumuşlardır.
Bunlar incelendiğinde kelimelerin asıllarının aşağıdaki şekilde olduğu görülecektir.
BRA--> BRA(d)
CA--> CA(h)  veya GAH
GA--> GA(w)
GUNA--> GUNA(h)
LA--> LA(k)
VA--> VA(d)
ZA--> ZA(de)  
Günümüzde son ses düşmesine rağmen eril dişil formu korunmuştur.
2* HÊGA (tarla)
WAYA (huzur)
Kelimeleri üzerindeki araştırma devam ediyor.
HÊGA'nn kelime aslının HÊGA(h) olması kuvvetle muhtemeldir.
3* VÎŞTIRA bazı yörelerde VÎŞTERI olarak söylenir.Doğru söylenişi bu olursa kurala uyar.
4* Aslında tek istisna sayılabilecek üç kelime HEWA(hava), DINÎA(dünya), BELA (bela)
kelimeleri olup bunlar da Arapça kökenli kelimelerdir.
II.
1* Sonu Î görünmesine rağmen Eril olan iki kelime;
PÎ (baba)
GÎ (dışkı).
Bu iki kelime incelendiğinde asıllarının
PÎ-->PÎ(d), PÎ(dar)
GÎ--> GÎ(h) veya GU(h) olduğu açıktır.
III.
1* Y ile bitmesine rağmen eril iki kelime;
XÛY (huy)
SÛY (yamaç)
XÛY kelimesinin ilk hali XÛG şeklindedir. 
Dolayısıyla sessiz harfle bittiği için eril olması normaldir
SÛY kelimesi incelenemedi. SÛ(h) veya SOYE üzerinde durulmalıdır
NOT : Dişillik erillik konusunda yöreden yöreye farklar olduğu biliniyor.
Örneğin Siverek, Çermik, Gerger yöresinde ÇAY dişil, KAHVE erilken
Dersim'in bazı bölgelerinde bunun tersidir.
Yöreler arası farklar üzerinde çalışmanın yapılması gerektiği açıktır.
Narojaneo tewr newe: 29/09/2022 Seat : 00:47:30 | Asnayenî : 410 Bize yazın / Ma rê binûşê
Copyright©B. Demîr-2011