DIMILKÎ/KIRDKÎ/KIRMANCKÎ (ZAZACA) DA NAZAL A SESİ

Nazal A sesi Zazaca’da kaybolmakta olan bir sestir.

Hangi dil olursa olsun, o dilin alfabesinden bir harf dolayısıyla bir ses çıkarılsın o dil, dil olmaktan çıkar. Bu tartışılmaz bir gerçektir.

Örnek vermeye gerek yok ama konunun daha iyi anlaşılması için Türkçe alfabeden “ Ö ” harfini kaldırıp bu harf ve dolayısıyla bu ses olmadan yazıp konuşmayı denemek yeterlidir.
 

Ne Kurdî ne Arap ne Türkçe ne de Jacobson* alfabelerinin hiç birinde nazal A sesine karşılık gelen bir harf yer almamaktadır.

Dolayısıyla Zazaca yazanlar dahi bu ses yerine bazı bölgelerde A, bazı bölgelerde O, bazı bölgelerde U/Û harflerini kullanmaktadır.
Bu harfleri de Türkçedeki alışkanlıkla okuyunca dil tamamen bozulmaktadır.

Nazal A genel olarak à veya AN şeklinde yazılır.
Bahsedilen bu sesi tanımak isteyenler;
Internet’teki sesli sözlükler aracılığıyla Fransızca TANTE, DANSER, BANC, BLANC, ANCIEN kelimelerinden birini veya bir kaçını dinleyerek bu kelimeler içinde geçen “A” nın nasıl telaffuz edildiğini duyabilirler.
Bahsettiğimiz ses, tam da bu kelimelerde geçen “A” sesidir. (İsteyen olursa link verebilirim)
   

Bu ses olmadan dilin nasıl bozulduğuna sayısız örnek vermek mümkündür.

En bariz örnek olarak kolay anlaşılması için NÃN (ekmek) kelimesini seçelim.
Bu kelimeyi bazı bölgeler NAN, bazı bölgeler NON, bazı bölgeler NÛN/NUN şeklinde yazar ve bu şekilde telaffuz ederler.
İşte bu ve bunun gibi kelimelerin her bölgede farklı yazılıp farklı telaffuz edilmesinin kanımca iki nedeni vardır.
Birinci neden; Nazal A sesinin bazı bölgelerde tamamen unutulmuş olması,
İkinci neden; Halen varlığını sürdürdüğü bölgelerde ise buna karşılık bir sembolün kullanılan alfabelerde yer almıyor olmasından dolayı bu bölge insanlarını, bu sesi “A” veya “O” gibi yazıp okumaya yöneltmektedir.
 
Bu ses kelime sonunda ise bazıları (ben de dâhil) bu sesi –AN şeklinde yazmaktadır.

Ancak çok ama çok kişi bu şekildeki yazılışı anlamakta zorluk çekmekte anlasa bile benimsememektedir.
Benimsememe nedeni; –AN yazılışını nazal A gibi değil, AN gibi okumaya meyilli olmalarındandır.

Çünkü NÃNÃ (ekmekleri) kelimesini NANA, NONO, NONU, NUNU, NUNO gibi yazmaya ve söylemeye alışmış olanlara NANAN yazılışı, dolayısıyla okunuşu garip ve eğreti gelmektedir.

Fakat bahsedilen ses, sadece kelime sonunda geçmez.
Kelimenin herhangi bir yerinde N veya M harflerinden önce gelen A, nazal A dır.
Fakat bununla da sınırlı değil.

EZ PÎL A, EZ PÎL O = EZ PÎL Ã örneğinde olduğu gibi A’dan sonra N veya M gelmese bile Nazal A olabiliyor.
Bana göre bu karışıklığı gidermenin en kestirme yolu à sembolünü kullanmaktır.     

Yukarıdaki örnekler dikkatle incelendiğinde yöre farkı, ağız farkı denen şey, en çok bu sesin geçtiği kelimelerde görülmektedir. BURASI ÖNEMLİDİR.

Bu ses, Siverek, Gerger, Çermik ve belki Çüngüş köylerinde halen mevcuttur. Siverek şehir merkezinde biraz A’ya dönüşmüş gibi olsa da son dönemlerde köylerden alınan göçle beraber bu ses de tekrar şehre taşınmıştır.  
 

Sonuç olarak;

à harfini kullanmak bana göre bir zorunluluktur.
Aksi halde Türkçe alfabe ve telaffuz alışkanlığı edinmiş insanlarımızın

“EZ Ã KENàVAJÔ cümlesinin
“EZ AN KENAN VAJAN” şeklinde yazılmasının benimseme ihtimalini sıfır olarak görüyorum.

Dolayısıyla kimisi A, kimisi O, kimisi U/Û ile yazmaya ve söylemeye devam edecektir.

Ayrıca à harfinin kullanılması ağız farklarını önemli oranda azaltacaktır.
İnsanlar bu harfi gördüğü yerde ister O gibi, ister Û gibi, ister A gibi okusa bile en azından yazı dilinde ortaklaşma sağlayacaktır. 

Not: Biraz aceleyle eksik bıraktığım noktalar olabilir. Konu ile ilgilenen arkadaşların uyarıları katkı sağlayacaktır.

Ayrıca tespitime göre A’dan sonra N veya M’nin geldiği her durumda A nazal olarak okunur.
Her durumda böyle olmadığını ispatlayacak bir örneğe rastlayan arkadaşlar uyarırlarsa memnuniyet duyarım.

Bahri Demir

27.07.2023               

* C.M.Jacobson’un kuzey bölgeleri ağzını esas alarak Zazaca için hazırladığı alfabe.